Użytkowość rozrodcza krów – problematyka vs. profilaktyka
Wyniki szeroko prowadzonych badań wskazują na związek pogarszającej się płodności z wysoką wydajnością mleczną krów, a brakowanie z powodu jałowości i zaburzeń w czynnościach układu rozrodczego staje się główną przyczyną usuwania krów ze stada. W Polsce brakowanie krów spowodowane problemami z rozrodem sięga ponad 30%.
Wysokowydajne krowy mleczne doświadczają mniej lub bardziej wyraźnego deficytu energetycznego we wczesnej fazie laktacji, ponieważ dostarczana z paszą energia jest niewystarczająca dla szybko rosnącej produkcji mleka. Ten ujemny bilans energetyczny negatywnie wpływa na płodność i sprawia, że krowy są bardziej podatne na różne choroby, które w rzeczywistości są najbardziej rozpowszechnione we wczesnej fazie laktacji. W tej sytuacji krowy są najbardziej wrażliwe na niedostosowanie praktyk zarządzania stadem. Innymi słowy: praktyki te mogą w wielu przypadkach nie nadążać z genetycznie ustaloną wysoką wydajnością mleka.
Badania pokazują, że około 70–80% wysokowydajnych krów mlecznych ma w okresie okołoporodowym problemy z subkliniczną hipokalcemią, spowodowaną z jednej strony ogromnym wzrostem zapotrzebowania na wapń, związanym z produkcją siary, a z drugiej błędami w żywieniu mineralnym popełniane w okresie zasuszenia (nadmiar potasu i wapnia oraz niedobór magnezu i fosforu). W ich wyniku krowa popada w stan hipokalcemii.
|
Żywieniowe przyczyn zaburzeń płodności u krów mlecznych |
|
|
Energia |
Niedobór: ujemny bilans energetyczny wpływa na wydłużenie czasu od wycielenia do pierwszej owulacji; opóźnienie pojawienia się rui w wyniku spadku kondycji zwierzęcia |
|
Białko |
Niedobór: występowanie cichych ruj, zwiększona podatność na zakażenia układu rozrodczego, opóźnienie inwolucji macicy Nadmiar: wystąpienie obciążenia energetycznego związanego z detoksykacją amoniaku w wątrobie |
|
Wapń |
Niedobór: występowanie trudnych porodów, opóźnienie inwolucji macicy, zatrzymanie łożyska |
|
Witamina A |
Niedobór: występowanie wczesnych porodów, zatrzymanie łorzyska |
|
Β-karoten |
Niedobór: zaburzenia funkcjonowania ciałka żółtego |
Wraz ze wzrastającą wydajnością krów mlecznych obserwujemy niepożądany wzrost częstości występowania chorób metabolicznych. Głównie ketozy i kwasicy, które to również przyczyniają się do pogorszenia wskaźników rozrodu w stadach. Należy podkreślić, że choroby metaboliczne to tylko jeden z wielu czynników wpływających na efektywność reprodukcji bydła mlecznego. Poza optymalnym żywieniem zwierząt, szczególnej uwadze należy poddać ocenę wysokiego potencjału genetycznego naszych zwierząt oraz zapewnienie optymalnych warunków bytowych i poddanie analizie, na ile warunki środowiskowe, w których przebywają wysokowydajne krowy odpowiada ich potrzebom.
Do najczęściej występujących problemów z płodnością należą:
Zatrzymanie błon płodowych ( łac. retentio secundinarum ) u krów jest zaburzeniem ostatniej fazy porodu, które negatywnie rzutuje na stan ogólny zwierząt, ich produkcję mleczną oraz przebieg okresu poporodowego. Licząc od momentu wyparcia płodu, proces oddzielenia się i wydalenia błon płodowych trwa około 6 godzin, wydalanie błon płodowych później niż w ciągu 12–24 godzin uznawane jest za ich zatrzymanie.
|
Przyczyny |
jakości oraz ilości zadawanej paszy |
jak bruceloza, choroba mętwikowa, choroba rzęsistkowa, zakaźne zapalenie nosa i tchawicy, leptospiroza, mikoplazmoza, histoplazmoza, czy zakażenia grzybicze |
|
urazach i zabiegach, nowotwory, zmiany pozapalne oraz zrosty kosmków z myometrium |
|
Przeciwdziałanie |
zabezpieczyć macicę przed zakażeniem oraz pomóc w wyparciu błon |
zachowaniem zasad higieny osób asystujących podczas porodu |
pod uwagę łatwość wycieleń) |
|
niedopuszczanie do otłuszczenia samic |
Anestrus lub brak objawów rujowych to jedna z najczęstrzych przyczyn brakowania samic. Brak objawów rujowych może wynikać z przyczyn fizjologicznych bądź patologicznych. Wśród patologicznych przyczyn braku rui największe znaczenie mają acyklia i cicha ruja. Cicha ruja (tzw. anestria), podobnie jak acyklia, występuje stosunkowo często u krów o wysokiej wydajności mlecznej. Cykl jajnikowy jest wówczas zachowany, natomiast owulacja przebiega bez poprzedzających ją wyraźnych, zewnętrznych objawów rui. Zatem krowy pozostają w tym czasie płodne.
|
Przyczyny |
|
|
|
|
|
|
|
Przeciwdziałanie |
|
|
|
|
|
Cysty jajnikowe powstają najczęściej z nieowulujących pęcherzyków jajnikowych i prowadzą obniżonej płodności, głównie przez zmiany hormonalne jakie powodują. Występują na jajniku przez okres 10 dni lub dłużej i zazwyczaj osiągają wielkość powyżej 25mm.
|
Przyczyny |
|
|
|
|
|
Przeciwdziałanie |
|
|
|
|
Metritis to stan zapalny macicy występujący w trzech formach: poporodowe zapalenie macicy (metritis), kliniczne zapalenie macicy (endometritis) i ropomacicze (pyomeria). Rozpoznawanie poporodowego metritis to głównie stwierdzenie wystąpienia cuchnącego wypływu z pochwy samicy oraz podwyższonej temp. wewnętrznej. Kliniczna forma endometritis objawia się ropnym lub śluzowo-ropnym wypływem z dróg rodnych, często widocznym na ogonie, kroczu lub w postaci kałuży na stanowisku. Niestety ponad połowa krów z zapaleniem bł. Śluzowej macicy nie wykazuje zewnętrznie obecności powstałej wydzieliny. Ropomacicze prawie zawsze wiąże się z obecnością na jajnikach przetrwałego ciałka żółtego. Co, z kolei objawia się zanikiem rui (obecność ciałka rzekomociążowego sprawia, że cykl nie jest zachowany). W niektórych przypadkach u samic widoczny jest wypływ ropny z dróg rodnych.
|
Przyczyny |
|
|
|
|
|
Przeciwdziałanie |
|
|
|
|
|
Strategia zarządzania stadem, w którą wpisują się obserwacja rui, prowadzenie kalendarza rujowego, terminowość i sposób wykonywania zabiegów, przebyte choroby, żywienie, profil zdrowotny oraz stan fizjologiczny samic jest niezwykle ważna w aspekcie planowania i zarządzania rozrodem zwierząt w stadzie. Wszystkie wymienione przed chwilą czynniki mają ścisły związek z wieloma schorzeniami układu rozrodczego i powodzeniem całego przedsięwzięcia jakim jest rozród bydła. Działania zmierzające w kierunku poprawy warunków utrzymania zwierząt, warunków zoohigienicznych, żywieniowych, a także rzetelna obserwacja zwierząt i reagowanie w porę na wszelkie symptomy chorobowe mogą w dużej mierze przyczynić się do polepszenia płodności całego stada.
Źródło
1. A. Mokhtari i in. Factors affecting the size of ovulatory follicles and conception rate in high-yielding dairy cows. Therio. 2016
2. Z. M. Kowalski. The effect of feeding on the dairy cows fertility. ZW, 2010
3. Fotografia M. Kuczaj
Autor:
Alicja Mizera
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu